öyle ki, geçmişte esnaf, tüccar, atölye gibi temel iktisadi kurumlardan oluşan bir çarşı; bunun etrafında toplanmış meskenler ve insanlar, buradan da şehirleşmeye gidecek bir yerleşim düzeni ortaya çıkartamamışlardır.

Eğer zamanında kendi şehir toplumlarını oluşturabilseydiler, daha o aşamada kamu kurumları ile eğitim kurumları da doğacak, topluma yön verecek pek çok vasıflı insan yetiştirmiş olacaklardı. Bütün bunların sonrasında da kaçınılmaz olarak en büyük kurumsal yapı olan devlet örgütlenmesini ortaya çıkartacaklardı.

Bu devlet yapısının, kültürümüz lehinde koyacağı irade ile de erken ya da geç çoktan bir uluslaşma sürecini yaşamış olacak, bugünkü kabile reflekslerimizden eser olmayacağı gibi tarih çok daha farklı seyredecek ve muhtemelen dağılmayarak anayurdunda derli toplu yaşayan halklar olacaktık.

Bütün bu süreçleri yaşayamamış olmamızın temel sebebi geçmişten bugüne hiçbir alanda “kurumsallaşmaya” ehemmiyet vermemiş olmamızdır.  

Nitekim geçmişte kullandığımız özgün bir alfabe ve yazıya, bunların ürünü olarak kitabî bir mirasa sahip olamamamızın da yegane sebebi kurumsallaşmadaki başarısızlığımız ve buradan bizi önce kentlere, sonra da devlete götürecek süreçleri yaşayamamış olmamızdır.

Bunun bir sonucudur ki bugün yeryüzünde darmadağınık ve yok oluş tehdidi altında halklar olarak kaygılı bir yaşam sürmekteyiz.

Ve bu tarihsel ihmallerimiz (ki beceriksizliğimiz de diyebiliriz), şu içinde bulunduğumuz yüzyılda da aynı şekilde sürüp gitmektedir.

 Bugün dahi, anavatanda yaşayan halklarımız, en büyük kurumsal yapı olan egemen devletlerini kuramaz ve bu devlet yapılarının korumasında kendi değerlerini esas alan bir ulusal düzen inşa edemezlerse, gelecekte de var olacaklarını düşünmek fazla iyimserlik olur.

Aynı tehdit diaspora topluluklarımız için de geçerli olup, onlar için durum daha da vahimdir. Diaspora topluluklarımızın “bilinç ve mensubiyet duygusu” düzeyinde bir varoluşu dahi sürdürebilmeleri için hemen bugün çok güçlü diasporik kurumsal yapılar oluşturmaları gerekmektedir. Aksi halde birlikte yaşadıkları toplumların içersinde yok olup gitmek onlar için de kaçınılmaz olacaktır.